Το πλύσιμο των χεριών είναι μια απλή μέθοδος για την πρόληψη της εξάπλωσης παθογόνων. Είναι πλέον κοινή πρακτική, αλλά αυτό δεν συνέβαινε πάντα. Η υποστήριξή της υγιεινής των χεριών, συχνά κόστιζε σε έναν γιατρό την καριέρα του στη δεκαετία του 1840.

Τα νοσοκομεία στις αρχές του 1800 προσέφεραν υποτυπώδη περίθαλψη και είχαν ελάχιστη ιδέα για τη σημασία της υγιεινής. Έτσι, συχνά χλευάζονταν ως εκκολαπτήρια που παράγουν ασθένειες ή ως «σπίτια θανάτου».

Το ποσοστό θνησιμότητας για τους ασθενείς που νοσηλεύονταν στο νοσοκομείο ήταν τρεις έως πέντε φορές μεγαλύτερο απ’ ότι για τα άτομα που λάμβαναν φροντίδα στο σπίτι.

Οι γιατροί δεν έπλεναν συνήθως τα χέρια τους μέχρι τα μέσα του 1800 και προχωρούσαν κατευθείαν από τη νεκροτομή ενός πτώματος στη γέννηση ενός μωρού, παρέχοντας τη βάση για την εξάπλωση του επιλόχειου πυρετού.

Παρά τις προόδους στη σύγχρονη ιατρική, οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν το ζήτημα των εστιών μόλυνσης που προκαλούνται από τη φροντίδα των ασθενών.

Πλύσιμο χεριών, μύθοι, μαγεία και θρησκεία:

Ο φυσικός καθαρισμός ξεκίνησε για θρησκευτικούς λόγους και όχι για την πρόληψη της εξάπλωσης λοιμώξεων. Για αιώνες, οι θρησκευτικές και μαγικές τελετουργίες περιελάμβαναν το πλύσιμο των χεριών ως βασικό βήμα. Στην ελληνική μυθολογία, ο Αστέριος χτυπήθηκε από κεραυνό επειδή πλησίασε το βωμό του Δία με άπλυτα χέρια.

Η Υγεία ήταν η θεά της υγείας και της καθαριότητας τόσο στην Ελληνική όσο και στη Ρωμαϊκή μυθολογία. Μέχρι να πλυθούν τα χέρια σε τρεχούμενο νερό, οι Ρωμαίοι δεν επέτρεπαν σε κανέναν να χειρίζεται ιερά αντικείμενα. Σύμφωνα με την εβραϊκή πίστη, τα άπλυτα χέρια μπορούν να «αφήσουν τους διαβόλους στα μάτια, τη μύτη και τα αυτιά».

Το πλύσιμο των χεριών πριν από τις θρησκευτικές τελετουργίες ήταν κοινό τόσο στον ισλαμικό όσο και στον χριστιανικό πολιτισμό, αλλά θεωρήθηκε επίσης ότι καθαρίζει το σώμα από την αμαρτία, την ατυχία, το κακό και το βάρος της ενοχής. Οι μυστικιστικές και θρησκευτικές ρίζες του πλυσίματος των χεριών μπορεί να είναι μια αντανάκλαση της εμμονής της κοινωνίας μας με την καθαριότητα.

 

Ιστορία της υγιεινής των χεριών στη χειρουργική:

Αν θα έπρεπε να υπάρχει ένας «πατέρας» του πλυσίματος των χεριών στην ιατρική, αυτός θα ήταν ο Ούγγρος Ignaz Semmelweis». Ενώ εργαζόταν στο Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης, ήταν στην πρώτη γραμμή ενός μαιευτηρίου, στο οποίο ο μεγάλος αριθμός των μητρικών θανάτων από επιλόχειο πυρετό, βασάνιζε το μυαλό του για ως προς το πως και γιατί.

Τα μικρόβια δεν είχαν ακόμη ανακαλυφθεί και κοινή πεποίθηση τη δεκαετία του 1840 ήταν ότι οι ασθένειες μεταδίδονται από το «μίασμα» (άσχημες μυρωδιές στον αέρα που προέρχονται από πτώματα, λύματα ή βλάστηση). Έτσι, δεν φαινόταν πρόβλημα το γεγονός ότι οι ειδικευόμενοι γιατροί στο Vienna General σύχναζαν στο νεκροτομείο τεμαχίζοντας πτώματα για να καταλάβουν τι τα είχε καταστήσει νεκρά και στη συνέχεια εμφανίζονταν στο μαιευτήριο για έναν τοκετό χωρίς να πλύνουν τα χέρια τους.

Ένας από αυτούς τραυματίστηκε από ένα νυστέρι κατά τη διάρκεια μιας νεκροτομής και πέθανε, φαινομενικά από τον ίδιο παιδικό πυρετό που είχαν και οι μητέρες. Ο Semmelweis υπέθεσε ότι φταίνε «τα πτωματικά σωματίδια» από το νεκροτομείο και ότι τέτοια σωματίδια στα χέρια των γιατρών έφταναν στο σώμα των γυναικών κατά τη διάρκεια του τοκετού.

 

Για να ελέγξει τη θεωρία του, διέταξε τους γιατρούς να πλένουν τα χέρια και τα όργανά τους σε διάλυμα χλωρίου, μια ουσία που ήλπιζε ότι θα καθάριζε «τη θανατηφόρα μυρωδιά των πτωματικών σωματιδίων». Πριν από το πείραμα, το ποσοστό θνησιμότητας για τις νέες μητέρες ήταν 18%. Αφού ο Semmelweis εφάρμοσε την υγιεινή των χεριών μεταξύ του νεκροτομείου και της αίθουσας τοκετού, το ποσοστό θνησιμότητας για τις νέες μητέρες μειώθηκε σε περίπου 1%.

Παρά την επιτυχία του, η ιδέα του συνάντησε μεγάλη αντίσταση και ο ίδιος είχε τραγικό τέλος. Έχασε τη δουλειά του και κατέρρευσε. Πέθανε σε ψυχιατρικό ίδρυμα, «ένα πολύ απελπισμένο άτομο στην πρόωρη ηλικία των 47 ετών». Σχεδόν ταυτόχρονα ο Oliver Wendell Holmes στη Βοστώνη έκανε μια παρουσίαση «σχετικά με τη μεταδοτικότητα του επιλόχειου πυρετού», υποδηλώνοντας ότι η μόλυνση του τοκετού θα μπορούσε να μεταδοθεί σε άλλους και δίνοντας έμφαση στην προσωπική καθαριότητα των γιατρών.

Κατά τα επόμενα 40 χρόνια, αναπτύχθηκε η κατανόηση των μικροβίων και η στάση απέναντι στην υγιεινή σταδιακά άλλαξε. Το 1857 ο Louis Pasteur, διάσημος για την παστερίωση, αύξησε την ευαισθητοποίηση για τα παθογόνα και πώς να τα σκοτώσει με θερμότητα. Το 1876, ο Robert Koch ανακάλυψε τον βάκιλο του άνθρακα, ξεκινώντας ένα νέο ερευνητικό πεδίο της ιατρικής, τη βακτηριολογία. Στη συνέχεια εντοπίστηκαν χολέρα, φυματίωση, διφθερίτιδα και τύφος.

 

Οι χειρουργοί άρχισαν να παίρνουν στα σοβαρά την υγιεινή των χεριών. Ο Βρετανός χειρουργός Joseph Lister εισήγαγε την ιδέα της άσηπτης χειρουργικής, η οποία περιελάμβανε το πλύσιμο των χεριών.  Από τη δεκαετία του 1890 και στις αρχές του 1900 το πλύσιμο των χεριών μετατράπηκε από κάτι που έκαναν οι γιατροί σε κάτι που όλοι διδάσκονταν και ήταν υποχρεωμένοι να κάνουν κατά την ιατρική πρακτική.

Τα γάντια στη χειρουργική:

Η Caroline Hampton, εργαλειοδότρια χειρουργείου του Dr. Halsted στο νοσοκομείο Johns Hopkins, ανέπτυξε σοβαρή δερματίτιδα εξ επαφής το 1889, καθώς τα ευαίσθητα χέρια της δεν μπορούσαν να ανεχθούν τα απολυμαντικά χλωριούχο υδράργυρο και καρβολικό οξύ (φαινόλη), όπως εξήγησε ο ίδιος ο Halsted:

«Το χειμώνα του 1889- 1890 (δεν μπορώ να θυμηθώ τον μήνα) η νοσοκόμα που ήταν υπεύθυνη για το χειρουργείο μου παραπονέθηκε ότι τα διαλύματα χλωριούχου υδραργύρου προκαλούσαν δερματίτιδα των χεριών. Καθώς ήταν μια ασυνήθιστα αποτελεσματική γυναίκα, εξέτασα το θέμα και μια μέρα στη Νέα Υόρκη ζήτησα από την Goodyear Rubber Company να φτιάξει ως πείραμα δύο ζευγάρια λεπτά γάντια από καουτσούκ. Στη δοκιμή αυτά αποδείχθηκαν τόσο ικανοποιητικά που παραγγέλθηκαν επιπλέον γάντια. Το φθινόπωρο, κατά την επιστροφή μου στην πόλη, ένας άλλος βοηθός εφοδιάστηκε επίσης με γάντια από καουτσούκ για να φορέσει στις επεμβάσεις. Αρχικά, ο χειρουργός τα φορούσε μόνο όταν γινόταν επεμβάσεις σε οστά και αρθρώσεις. Μετά από λίγο καιρό οι βοηθοί εξοικειώθηκαν τόσο πολύ με τα γάντια που τα φορούσαν και ως χειρουργοί και παρατήρησαν ότι φαίνονταν λιγότερο επιδέξιοι με τα γυμνά χέρια παρά  με γάντια».

Ο Dr. Joseph Bloodgood, προστατευόμενος του Halsted που ήρθε στο Johns Hopkins το 1892 και διετέλεσε αργότερα διευθυντής χειρουργικής παθολογίας, άρχισε να χρησιμοποιεί ο ίδιος γάντια κατά τη διάρκεια χειρουργικών επεμβάσεων το 1896. Το 1899, ο Bloodgood δημοσίευσε μια έκθεση για πάνω από 450 επεμβάσεις κήλης με σχεδόν 100% πτώση στο ποσοστό μόλυνσης με τη χρήση γαντιών και ο Halstead είπε: «Γιατί ήμουν τόσο τυφλός που δεν είχα αντιληφθεί την ανάγκη να τα φοράω όλη την ώρα»;

Σήμερα, οι ιατροί και οι επαγγελματίες υγείας θεωρούν το πλύσιμο των χεριών μια κρίσιμη πρακτική υγιεινής, τόσο για τους ίδιους όσο και για τους ασθενείς τους. Τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, ή CDC, παρέχουν ακόμη και οδηγίες για το πώς να πλένετε σωστά τα χέρια σας. Για να σκοτώσετε σωστά τα μικρόβια, το CDC υποστηρίζει το τρίψιμο τους με σαπούνι για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα πριν ξεπλύνετε το σαπούνι με νερό. Το στέγνωμά τους εντελώς είναι επίσης σημαντικό, καθώς τα βρεγμένα χέρια μεταδίδουν τα μικρόβια πιο εύκολα.

Δείτε περισσότερα για το σωστό πλύσιμο των χεριών εδώ: https://www.cdc.gov/handwashing/when-how-handwashing.html